Άσυλο, ετών 27...

Αν το άσυλο είχε πόδια και χέρια, θα ήταν σήμερα 27 ετών -αν λάβουμε ως ημερομηνία γέννησής του το 1982 όταν και για πρώτη φορά κατοχυρώθηκε νομοθετικά[1] στην Ελλάδα αν και τόσο στην Ελλάδα όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο έχει προϊστορία ίσως και αιώνων. Πολύ πιθανόν κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος, άρτι απολυθείς από το στρατό (αν ήταν άνδρας) και άρτι αφιχθείς σε έναν ακόμα μεγαλύτερο στρατό, αυτόν των ανέργων, αυτών που αναζητούν ελπίδα και προοπτική, σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής του. Μπορεί το άσυλο να μην έχει πόδια και χέρια, περνάει όμως εξίσου δύσκολες ώρες με έναν 27 χρόνο νέο ή νέα.

Δημοσκοπήσεις επί δημοσκοπήσεων για την ανάγκη αναθεώρησης του νομοθετικού πλαισίου που ορίζει το άσυλο, συζητήσεις επί συζητήσεων στα μ.μ.ε. Και κάθε φορά η διαβούλευση ξεκινά με την ίδια φράση από τους «έγκριτους» δημοσιογράφους-αναλυτές, «το πανεπιστημιακό άσυλο είναι ελληνική εφεύρεση παγκόσμιας πρωτοτυπίας» προσπαθώντας να δημιουργήσουν στο ασυνείδητο το τηλεθεατή την παρακάτω αρνητική εικόνα. Οι Έλληνες ως γνωστόν κατέχουν συνήθως αρνητικές πρωτιές σε πολλές έρευνες και η παγκόσμια πρωτοτυπία αυτή δε θα μπορούσε ως μοναδικό ελληνικό φαινόμενο παρά να έχει εξίσου αρνητικό πρόσημο. Θα άξιζε να αναρωτηθεί και να ερευνήσει κάποιος από τους εν λόγω «έγκριτους» δημοσιογράφους αν η εισβολή τανκ σε πανεπιστημιακό χώρο με αποτέλεσμα νεκρούς φοιτητές αποτελεί εξίσου ελληνική παγκόσμια πρωτοτυπία.

Πέρα από τους ιστορικούς[2] και συμβολικούς λόγους που συνηγορούν ή δικαιολογούν τη διατήρηση του θεσμού υπάρχουν βαθύτεροι και ουσιαστικότεροι που επιβάλλουν την προστασία του. Σε κάθε περίπτωση το γεγονός ότι το πανεπιστημιακό άσυλο είναι μια ελληνική παγκόσμια πρωτοτυπία δε σημαίνει αυτομάτως ότι αποτελεί μια επιζήμια για την κοινωνία εφεύρεση… επικίνδυνη μπορεί ναι, αλλά αυτό που είναι επικίνδυνο για τους λίγους, μπορεί να είναι ωφέλιμο για τους πολλούς…

Πρώτα από όλα θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι κατ’ ουσίαν άσυλο υπό την έννοια του χώρου που ευδοκιμούν και διευκολύνονται ανομίες και παρανομίες δεν υπάρχει. Τόσο ο νόμος του 1982 όσο και του 2007 είναι σαφείς. Η δημόσια δύναμη μπορεί να εισέρχεται χωρίς άδεια των πανεπιστημιακών αρχών αλλά και χωρίς άδεια του εισαγγελέα στις περιπτώσεις τέλεσης αυτόφωρων κακουργημάτων ή αυτόφωρων πλημμελημάτων κατά της ζωής[3]. Πέρα από αυτό όμως, οποτεδήποτε οι αρμόδιες πανεπιστημιακές αρχές προσκαλέσουν ή παραχωρήσουν σχετική άδεια, μπορεί η δημόσια δύναμη να εισέλθει στο χώρο του πανεπιστημίου ανεξαρτήτως τέλεσης ή μη αυτόφωρων αδικημάτων. Συνεπώς το νομοθετικό πλαίσιο για το άσυλο σε καμία περίπτωση δεν εκτρέφει καταστάσεις ανομίας ή δεν έχει παρόμοιο σκοπό. Άρα το άσυλο υπόκειται σε περιορισμούς και παρακάτω θα φανεί πώς επιχειρείται με τον τελευταίο νόμο-πλαίσιο Γιαννάκου η περαιτέρω συμπίεσή του.

Αλλά πρώτα ας δούμε γιατί ο νόμος απαιτεί την προηγούμενη άδεια των πανεπιστημιακών αρχών για την παρουσία δημόσιας δύναμης, κατασταλτικής ή μη. Πρώτα από όλα αυτό αποτελεί έκφανση της αρχής του Αυτοδιοίκητου των Πανεπιστημίων, η οποία κατοχυρώνεται συνταγματικά[4].

Σύμφωνα με το νόμο-πλαίσιο για την ανώτατη εκπαίδευση στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κατοχυρώνεται η ακαδημαϊκή ελευθερία στην έρευνα και διδασκαλία, καθώς και η ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών. Δεν επιτρέπεται η επιβολή ορισμένων μόνον επιστημονικών απόψεων και ιδεών και η διεξαγωγή απόρρητης έρευνας. Το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι., και των εργαζομένων σε αυτά, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει.

Εύλογα τίθεται το προβοκατόρικο ερώτημα γιατί είναι σήμερα αναγκαίο το άσυλο, όταν σε καθεστώς απόλυτης δημοκρατικής νομιμότητας κανείς δεν εμποδίζει την ελεύθερη διάδοση των ιδεών στους πανεπιστημιακούς χώρους, πολλώ δεν μάλλον η Αστυνομία.

Ακόμα και η ίδια η δημοκρατία καθώς και φορείς των θεσμών της μπορεί να αποκτήσει καθεστωτικές αντιλήψεις και συμπεριφορές. Ακόμα και το ίδιο το Σύνταγμα στην ακροτελεύτια διάταξη ορίζει ότι ακόμη και αν η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού αποφασίσει να εγκαθιδρύσει ένα νέο πολίτευμα ή σύνταγμα, αυτό θα είναι παράνομο. Πέραν αυτού όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και επί δικτατορίας το επίσημο πολίτευμα της χώρας –μετά τη διενέργεια και δημοψηφίσματος- ήταν προεδρική δημοκρατία. Κοινώς αυτός που καθορίζει το χαρακτήρα και την ποιότητα του πολιτεύματος δεν είναι οι ταμπέλες και οι θεσμοί αλλά ο τρόπος που λειτουργούν οι θεσμοί. Είναι αυταπόδεικτο ότι η Αστυνομία και η κάθε αστυνομία είναι θεματοφύλακας μιας νομιμότητας όπως την αντιλαμβάνεται η εκτελεστική εξουσία και η άρχουσα τάξη και της κάθε νομιμότητας ανεξαρτήτως αν αυτή η νομιμότητα είναι η νομιμότητα μιας δικτατορίας ή μιας δημοκρατίας. Εν τέλει είναι ο προστάτης της εκάστοτε καθεστηκυίας κατάστασης και τάξης. Συνεπώς στόχος της είναι να προστατεύει αυτήν την τάξη με οποιοδήποτε μέσο.

Από την άλλη τα πανεπιστήμια είναι οι κατεξοχήν ναοί[5] της γνώσης και της επιστήμης. Επιστήμη όμως πάνω από όλα σημαίνει αμφισβήτηση. Ο Γαλιλαίος, ο Κοπέρνικος και πολλοί άλλοι για να μην αναφέρω το Δαρβίνο και πλείστους άλλους έπρεπε να αμφισβητήσουν τις καθεστηκυίες τάξεις τους πρώτα από όλα. Αν δεν το είχαν κάνει, η Γη θα ήταν ακόμα επίπεδη, κέντρο του ηλιακού μας συστήματος και θα εξακολουθούσαμε να πιστεύουμε στη θεωρία της Δημιουργίας και όχι της Εξέλιξης. Αμφισβητώ, άρα σκέφτομαι. Σκέφτομαι, άρα υπάρχω. Η αμφισβήτηση είναι δομικό και απαραίτητο στοιχείο για την πρόοδο. Δε σημαίνει ότι οδηγεί πάντοτε σε πετυχημένο αποτέλεσμα. Ο Thomas Edison έλεγε όμως I have not failed. I've just found 10,000 ways that won't work.

Οι γονιμότεροι φορείς της αμφισβήτησης δεν μπορεί παρά να είναι οι νέοι και σκεπτόμενοι άνθρωποι. Κατά κανόνα είναι δύσκολο για τον 40ντάρη που απέκτησε το κάμπριο όχημά του, τον 5οάρη οικογενειάρχη που βάζει πάνω από όλα την οικογένεια του ή τον 60ντάρη συνταξιούχο που έχει μάθει να ζει και να αναπνέει σε ένα συγκεκριμένο σύστημα, να έρθουν να αμφισβητήσουν καθεστηκυίες τάξεις και αξίες. Όπως στη φύση έτσι και στην κοινωνία υπάρχει μια αόρατη δύναμη της αδράνειας που κάνει τους ανθρώπους φοβικούς σε ανατροπές καταστάσεων όταν αυτοί δεν μπορούν να προδιαγράψουν και να ελέγξουν το αποτέλεσμα των ανατροπών αυτών. Ο καταλληλότερος χώρος και χρόνος για να ευδοκιμήσει η αμφισβήτηση και η ανατροπή είναι ο πανεπιστημιακός χώρος και χρόνος. Εκεί που οι παλιές με τις νέες ιδέες ζυμώνονται, αντιπαρατίθενται και συγκρούονται.

Μα τι σχέση έχουν οι αναταραχές, τα επεισόδια και οι διαμαρτυρίες και όλα αυτά που συμβαίνουν μέσα στα πανεπιστήμια με την Επιστήμη και την Έρευνα, που είναι οι πρωταρχικοί σκοποί ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος θα αναρωτιούνται ορισμένοι. Αντιλαμβάνομαι ότι για πολλούς είναι δύσκολο να κατανοήσουν ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι μια επαγγελματική σχολή που σκοπός της είναι να παράγει επαγγελματίες-επιστήμονες. Η επιστήμη δεν έχει καμία αξία χωρίς την κοινωνία. Πανεπιστήμιο και κοινωνία πρέπει να είναι δοχεία που επικοινωνούν. Πανεπιστήμιο δεν είναι μόνο μαθήματα, παραδόσεις, ερευνητικά εργαστήρια, εξετάσεις, βαθμοί και στο τέλος ένα πτυχίο. Η πανεπιστημιακή κοινότητα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που θα έπρεπε να διαπαιδαγωγεί και να διαπλάθει κοινωνικά και πολιτικά σκεπτόμενους επιστήμονες-πολίτες. Ένα πανεπιστήμιο ανοιχτό στην κοινωνία με δραστηριότητες όχι αμιγώς ερευνητικές και διδακτικές, που αμφισβητεί την εκάστοτε καθεστηκυία τάξη και κυρίως τους επικεφαλής της είναι κάτι που δεν το θέλει καμία καθεστηκυία ελίτ. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που με το νέο νόμο Γιαννάκου δεν προστατεύονται όλοι οι πανεπιστημιακοί χώροι από το ακαδημαϊκό άσυλο αλλά μόνο οι χώροι διδασκαλίας και έρευνας[6]. Βέβαια το ποιοι είναι οι χώροι αυτοί θα καθορισθεί από το κάθε ίδρυμα ξεχωριστά με δική του πρωτοβουλία, ωστόσο οι κατευθύνσεις και οι προθέσεις είναι ξεκάθαρες ίσως και προδιαγεγραμμένες. Εκτός από τη διαφορετική χωροθέτηση που επιχειρεί ο νόμος Γιαννάκου σε σχέση με τον παλαιότερο νόμο-πλαίσιο (Ν. 1268/1982) υπάρχουν και άλλες δύο λεπτές διαφορές ανάμεσα στο νόμο του 1982 και του 2007. Ο νόμος του 1982 δεν προσδιόριζε ρητά ή κατονόμαζε ποιοι είναι οι φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Στο Ν. 3549/2007 ορίζεται ότι το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι., και των εργαζομένων σε αυτά, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει. 1. Στον Ν. 1268/1982 οριζόταν ότι για την κατοχύρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της ελεύθερης επιστημονικής αναζήτησης και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, αναγνωρίζεται του Πανεπιστημιακό Άσυλο. Είναι επίσης ευδιάκριτη η προσπάθεια σύνδεσης του ασύλου με την ακαδημαϊκή ελευθερία υπό στενή έννοια και για αυτό γίνεται χρήση του όρου ακαδημαϊκός σε αντίθεση με τη ρύθμιση του 1982 που έκανε λόγο όχι για ακαδημαϊκό άσυλο αλλά για πανεπιστημιακό. Αυτές οι μικρές διαφορές μπορεί να φαίνονται ασήμαντες στους περισσότερους, αποκαλύπτουν όμως την πρόθεση για την αποσύνδεση της έννοιας του ασύλου με πανεπιστημιακές δράσεις που δεν έχουν στενό ακαδημαϊκό χαρακτήρα και ίσως μια προσπάθεια να αποκοπεί ή έννοια της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της έκφρασης και διάδοσης των ιδεών από τη σύνδεσή της με την ίδια την κοινωνία –με τους εκάστοτε κοινωνικούς αγώνες.

Άλλωστε όπως έχει διατυπώσει και ο Α. Μάνεσης «…η διάκριση μεταξύ καθαρής επιστήμης και πολιτικής, μεταξύ επιστήμης και αξιολογικών κρίσεων της επιστήμονα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα…».

Όπως όμως υποστηρίζει και ο καθ. Συνταγματικού Δικαίου, Αντ. Μανιτάκης «Το πανεπιστήμιο έχει και σήμερα ανάγκη από το πανεπιστημιακό άσυλο, όχι για να κλειστεί στον εαυτό του και να αποκοπεί από την κοινωνία, ούτε για να αποσυνδεθεί από την παραγωγή, με την οποία πρέπει να διατηρεί στενούς δεσμούς, αλλά για να συνδεθεί με την κοινωνία και την παραγωγή από θέση ισχύος και ανεξαρτησίας, έτσι ώστε να μπορεί το ίδιο να καθορίζει τους όρους της έρευνας και προαγωγής της επιστήμης. Έχει ανάγκη από το άσυλο, όπως έχει ανάγκη και από την αυτοδιοίκηση και την οικονομική του αυτοτέλεια, όχι για να προασπίσει τα ανύπαρκτα προνόμια των πανεπιστημιακών δασκάλων του, αλλά για να μπορεί να βρει καταφύγιο η ελεύθερη, χωρίς καταναγκασμούς ή εξαρτήσεις, επιστημονική αναζήτηση, η ανεξαρτησία της γνώμης και της σκέψης, η ελεύθερη παραγωγή και μετάδοση της γνώσης».

Βέβαια αυτοί που οραματίζονται ένα πανεπιστήμιο αλληλοεξαρτώμενο από τις ιδιωτικές εταιρίες, ονειρεύονται ένα πανεπιστήμιο ρομπότ που θα παράγει όσα απαιτούν οι αγορές ή καλύτερα όσα απαιτούν αυτοί που ελέγχουν τις αγορές. Το αν θα παράγει το πανεπιστήμιο κοινωνικά και πολιτικά σκεπτόμενους επιστήμονες όχι μόνο δεν είναι προτεραιότητα αλλά πρέπει να αποφευχθεί σε κάθε περίπτωση. Και ας μη γελιόμαστε, ένας από τους λόγους που επιδιώκεται η κατάργηση του ασύλου είναι για να καμφθούν οι ενδεχόμενες όποιες αντιδράσεις στα μελλοντικά σχέδια όχι μόνο σχετικά με την αναθεώρηση του άρθρου 16 και μιας άλλης σειράς μέτρων για την ανώτατη παιδεία και όχι μόνο. Το άσυλο ευνοεί τη δημιουργία εστιών αντίδρασης. Θα συμφωνήσω πως κάθε αντίδραση δε σημαίνει ότι είναι και προς τη θετική κατεύθυνση αλλά καλύτερα ακόμα και μια λανθασμένη αντίδραση από την αποχαύνωση του τηλεοπτικού καναπέ…

Συνεπώς αν ίσχυε ο νόμος Γιαννάκου το 1973 οι εξεγερμένοι του Πολυτεχνείου θα έπρεπε να κάνουν κατάληψη μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας και στα ερευνητικά εργαστήρια… Βέβαια κάνοντας λόγο για εξεγερμένους του 1973 ας μην ξεχνάμε όχι τους τίτλους των εφημερίδων –που ήταν ελεγχόμενες- αλλά την άποψη ενός μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης που έκανε λόγο για κωλόπαιδα, αλήτες και αναρχικά στοιχεία… Το αυτό μαρτυρούν και οι απόψεις ανθρώπων που αναρωτιούνται ακόμα και σήμερα γιατί θα πρέπει να γιορτάζεται η επέτειος του Πολυτεχνείου. Φυσικά αυτές οι απόψεις αλλά και η άποψη μερίδας της τότε κοινωνίας για τους εξεγερμένους φοιτητές αποσιωπείται από τα Μ.Μ.Ε, τέτοιες politically incorrect απόψεις, δεν είναι δυνατόν να βγαίνουν προς τα έξω. Αφού το Πολυτεχνείο νίκησε, δεν πρέπει να θυμόμαστε ότι κάποιοι τότε αποκαλούσαν τους εξεγερμένους «αλήτες και κωλόπαιδα». Ακόμα περισσότερο δεν πρέπει να θυμόμαστε ότι προς συμπαράσταση φοιτητών προσέτρεξαν και άλλοι. Μα τι δουλειά είχατε στην κατάληψη του πολυτεχνείου εσείς, οικοδόμος άνθρωπος, αφού δεν είστε φοιτητής; 37 χρόνια μετά τίθενται οι ίδιες ερωτήσεις σε διαδηλωτές από δικαστές της έδρας, λες και απαγορεύεται να διαδηλώνουν μαζί με τους μαθητές ή τους φοιτητές άλλοι πολίτες ή παραγωγικές τάξεις του τόπου…

Το άσυλο και η προστασία των ιδεών κυρίως της μειοψηφίας –γιατί οι απόψεις της πλειοψηφίας δεν έχουν την ίδια ανάγκη προστασίας- είναι ένας μετρητής ανεκτικότητας και κατ’ επέκταση δημοκρατικότητας... Όσο λοιπόν συμπιέζεται το άσυλο, τόσο περισσότερο αυτός ο μετρητής πλησιάζει προς το κόκκινο. Γιατί το άσυλο δημιουργεί την αναγκαία εκείνη ατμόσφαιρα που επιτρέπει να διατυπωθούν ανατρεπτικές απόψεις και διεκδικήσεις όχι μόνο σε επιστημονικό αλλά κυρίως σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι σύμπτωση που η συζήτηση για το άσυλο θα επανέρχεται ξανά και ξανά όταν το πολιτικό σκηνικό θα είναι ρευστό; Ίσως όχι τόσο ρευστό όσο τις παραμονές της επιβολής της δικτατορίας της 21ης Απριλίου αλλά με βάση τις αναλογίες των διαφορετικών εποχών, η κρίση και η ρευστότητα θα προκαλούν αναταραχή, ανασφάλεια, αντίδραση και φυσικά από την άλλη μεριά φοβικά συντηρητικά ανακλαστικά που θα απαιτούν περισσότερη τάξη και ασφάλεια.

Μπορεί να αμφισβητήσει ότι τα πανεπιστήμια είναι από τα κατεξοχήν προπύργια κοινωνικών και πολιτικών αγώνων και κατακτήσεων; Μήπως εν τέλει η συζήτηση περί της κατάργησης του ασύλου θέλει να μεταφέρει το κέντρο λήψης απόφασης -για την επέμβαση δημόσιας δύναμης σε πανεπιστημιακό χώρο- από τις αρμόδιες πανεπιστημιακές αρχές στον κεντρικό φορέα της κρατικής εξουσίας εναντίον του οποίου στρέφονται κατά κανόνα οι διεκδικήσεις και οι αγώνες;

Κανένα άσυλο και κανένας νόμος δεν πρόκειται από μόνα τους να σταματήσουν τις ερπύστριες ενός τανκ αλλά ας μην ξεχνάμε ότι οι πιο επικίνδυνες ερπύστριες είναι εκείνες που δεν ακούγονται…

Υποσημειώσεις:
[1] Είναι γνωστό ότι εθιμικά το πανεπιστημιακό άσυλο στην Ελλάδα προστατεύεται από τα τέλη του 19ου αιώνα ακόμη. Οι ρίζες του όμως βρίσκονται ακόμα από την εποχή του Μεσαίωνα, οπού ειδικά την περίοδο του Φιλίππου Αυγούστου οι φοιτητές που τέλεσαν κάποια εγκληματική πράξη δε δικάζονταν από κανονικά δικαστήρια αλλά από τους ίδιους τους καθηγητές τους. Επίσης ο βασιλιάς Φίλιππος Αύγουστος εξέδωσε το 1200 καταστατικό χάρτη που υποχρέωνε τον Δεσμοφύλακα του Παρισιού, τον ανώτατο αξιωματούχο της εκτελεστικής εξουσία στην πόλη, να ορκίζεται ότι θα σέβεται τα προνόμια των σπουδαστών. Εν τέλει, και με την δράση τους, οι σχολές του Παρισιού αναγνωρίζονταν σαν ένα αυτόνομα σώμα μέσα στο πλαίσιο της ζωής της πόλης. Μπορούσαν να κατέχουν και να μεταβιβάζουν οικοδομήματα και γη, να εκλέγουν τις αρχές τους, να ενάγουν στα δικαστήρια και να ενάγονται, να νομοθετούν (εσωτερικά) για την διαχείριση των δικών τους ζητημάτων. Δεν ήταν απλά ένα δημιούργημα του βασιλιά, του πάπα ή των αρχών της πόλης ούτε καν του καγκελάριου της Notre Dame. Είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν το στάτους ενός 'universitas magistrorum et scholarium' ή άλλως ενός πανεπιστημίου, http://el.wikipedia.org/wiki/ Φίλιππος_Αύγουστος_Β'_της_Γαλλίας

[2]Όπως υποστηρίζει και ο καθ. Μανωλεδάκης «το κάθε τι είναι τελικά η ιστορία», βλ. Μανωλεδάκη, Εισαγωγή στην Επιστήμη, σελ 115, άποψη που συνηγορεί στο ότι θα ήταν λάθος να εξετάζεται το άσυλο αποκομμένο από τις ιστορικές και συμβολικές τους καταβολές. Για αυτό στο μέλλον αξίζει να φωτιστούν όλα εκείνα τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν τελικά στη νομική κατοχύρωση του θεσμού αυτού με το νόμο-πλαίσιο του 1982.

[3]Βλ. άρθρο 2§ 5 του Ν 1268/1982 και άρθρο 3 §6 του Ν. 3547/2007, γνωστού και ως νόμου Γιαννάκου και επίσης Ι. Μανωλεδάκη, Άσυλο ή άλλοθι. Ο νόμος προβλέπει αυτεπάγγελτη επέμβαση, εφημερίδα Το Βήμα, 17/09/2006, σελ Β55.

[4]Βλ. άρθρο 16§ 5 εδ. β΄ Συντάγματος.

[5]Στην αρχαιότητα οι ναοί αποτελούσαν χώρο ασύλου, γιατί άραγε ο ναός της γνώσης και της επιστήμης να μην προστατεύεται από κάποιο είδος ασύλου;

[6]Στο νόμο-πλαίσιο του 1982 οριζόταν ότι «το Πανεπιστημιακό Άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους των Α.Ε.Ι.» ενώ στο νόμο Γιαννάκου «Το ακαδημαϊκό άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους του Α.Ε.Ι. στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα. Οι χώροι αυτοί καθορίζονται με απόφαση και ευθύνη της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια και της Συνέλευσης για τα Τ.Ε.Ι. Μπορεί τα ιδρύματα να αποφασίζουν για την έκταση της προστασίας αλλά ο νόμος τους λέει κοινώς, δεν μπορείτε να θεωρήσετε ως χώρο έρευνας και διδασκαλίας όλους τους χώρους του ιδρύματος, πρέπει να κάνετε επιλογή.

Αστυνομικό δίκαιο ή αστυνομικό άδικο; Μια κερκόπορτα για τα δικαιώματα του πολίτη;

Αστυνομικό δίκαιο ή αστυνομικό άδικο; Μια κερκόπορτα για τα δικαιώματα του πολίτη;

Εναλλακτικός τίτλος «προσαγωγές προσαγωγές παντού, προσαγωγές κατά του εσωτερικού εχθρού»…

Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, ο απερχόμενος δήμαρχος της Νέας Υόρκης ενίσχυσε την από καιρό εφαρμοζόμενη πολιτική μηδενικής ανοχής με αιχμή του δόρατος μια ασφυκτική αστυνόμευση -αστυνομοκρατία έτσι ώστε να εμπεδωθεί ένα αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες της μεγαλούπολης που προσπαθούσαν να συνέλθουν από το τρομοκρατικό χτύπημα. Ωστόσο η μείωση των δεικτών της εγκληματικότητας είχε ξεκινήσει πριν αναλάβει τα ηνία της πόλης -στις αρχές του '90- ο Giuliani και αρχίσει να εφαρμόζει την πολιτική της μηδενικής ενοχής. Την ίδια περίοδο έπεφταν οι δείκτες εγκληματικότητας σε εθνικό επίπεδο στις Ηνωμένες Πολιτείες ακόμα και σε περιοχές που ακολουθούνταν εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές από αυτήν της μηδενικής ανοχής.

Ωστόσο μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου το δόγμα της ασφάλειας έπρεπε να αναβαθμιστεί. Εισήλθαμε στην περίοδο των προληπτικών πολέμων και γενικότερα της ανάγκης πρόληψης μέσα από αστυνομικά μέσα και μέτρα. Μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη, σε Μαδρίτη και Λονδίνο, υιοθετεί η Ευρωπαϊκή Ένωση νομικά εργαλεία που υποχρεώνουν τις εταιρίες τηλεπικοινωνιών να διατηρούν για μέχρι μία διετία δεδομένα θέσης και κίνησης από όλες τις κλήσεις κινητών τηλεφώνων αλλά και την ηλεκτρονική αλληλογραφία. Πρόκειται για τη λεγόμενη Οδηγία για τη διατήρηση των δεδομένων κίνησης και θέσης (DIRECTIVE 2006/24/EC of 15 March 2006), δηλαδή αποθήκευση στοιχείων από τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους όπως του ονοματεπώνυμου του καλούντος και του καλούμενου, των τηλεφωνικών αριθμών, της διάρκειας της κλήσης-συνδιάλεξης και της τοποθεσίας των συνδιαλεγομένων, ώστε οι αρχές να έχουν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε αυτά για τυχόν έρευνες για τρομοκρατικά αδικήματα. Το περιεχόμενο των κλήσεων δε θα αποθηκεύεται-καταγράφεται –για πόσο ακόμη άραγε; Στο στόχαστρο μπαίνουν όλοι οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι έλεγχοι και η αστυνόμευση εντείνονται σε όλη την Ευρώπη. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η Βρετανία όπου τα συστήματα παρακολούθησης των πολιτών σε δημόσιους χώρους είναι παντού –εκατομμύρια κάμερες που λειτουργούν επί εικοσιτετραώρου βάσεως- και σαν να μην έφτανε αυτό συνεχείς έλεγχοι σε πολίτες στο δρόμο οι οποίοι κρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου παράνομοι.

Με το παγκόσμιο κλίμα να διαμορφώνεται κάπως έτσι, στην Ελλάδα επιμένουμε στους παραδοσιακούς τρόπους ελέγχου και αστυνόμευσης, μακριά από τα απρόσωπα συστήματα ασφαλείας –τα οποία κάνουν και εδώ την εμφάνιση τους όχι όμως με τους ίδιους ραγδαίους ρυθμούς όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Τα κλασικά αστυνομικά εργαλεία της ΕΛ.ΑΣ. είναι η εξακρίβωση στοιχείων και οι προσαγωγές. Ρωτώντας αστυνομικούς πότε και γιατί προβαίνουν σε μια εξακρίβωση στοιχείων κάποιου πολίτη, για ποιο λόγο δηλαδή οι απαντήσεις που παίρνει κανείς κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα, από το «γιατί έτσι» μέχρι «γιατί ψάχνουμε κάτι ή κάποιον», ή «γιατί απλά ο Διευθυντής μας διέταξε να κάνουμε εξακριβώσεις και προσαγωγές γιατί θέλει να δει νούμερα»…κοινώς ελέγχους…

Έχει παρατηρηθεί ορισμένες φορές ότι γίνεται έλεγχος για τον έλεγχο και όχι γιατί υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος σκοπός –όπως η αναζήτηση συγκεκριμένου προσώπου, καταζητούμενου ή φυγόποινου. Στο άρθρο 74 του Π.Δ. 141/1991 (Αρμοδιότητες οργάνων και υπηρεσιακές ενέργειες του προσωπικού του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και θέματα οργάνωσης Υπηρεσιών) προβλέπεται ότι ο αστυνομικός σκοπός -καθήκοντα αστυνομικού σκοπού εκτελούν Αστυφύλακες και Αρχιφύλακες που ΔΕΝ είναι ανακριτικοί υπάλληλοι- έχει αρμοδιότητα (εδάφιο η΄) να εξακριβώνει την ταυτότητα προσώπων που εισέρχονται σε καταστήματα ή κατοικίες ή εξέρχονται απ` αυτές κατά τη διάρκεια της νύκτας, αν από τις συνθήκες δημιουργούνται υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας. Επίσης –εδάφιο θ’- να Οδηγεί στο αστυνομικό κατάστημα για εξέταση άτομα τα οποία στερούνται στοιχείων αποδεικτικών της ταυτότητάς τους ή τα οποία, εξαιτίας του τόπου, του χρόνου, των περισσοτέρων και της συμπεριφοράς του δημιουργούν υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας. Τα προσαγόμενα στο αστυνομικό κατάστημα άτομα δέον όπως ΜΗ παραμένουν σ` αυτό πέραν του χρόνου ο οποίος είναι απολύτως αναγκαίος για το σκοπό για τον οποίο προσήχθησαν.

Ερώτημα πρώτο είναι κατά πόσο το εδάφιο-περίπτωση η΄ συνδέεται με το εδάφιο-περίπτωση θ΄… Αν θεωρήσουμε ότι τα δύο εδάφια είναι ξεχωριστά τότε συνάγεται ότι ο αστυνομικός σκοπός μπορεί να ζητάει χωρίς καμία αιτιολογία από τον οποιονδήποτε τα στοιχεία του και αν αυτός δεν έχει κάποιο αποδεικτικό της ταυτότητάς του, τον οδηγεί στο τμήμα. Αυτό που έχει παρατηρηθεί ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ότι ακόμα και όταν ο πολίτης επέδειξε την αστυνομική του ταυτότητα, παρόλα αυτά προσήχθη στο αστυνομικό τμήμα. Όπως ορίζει το άρθρο 74 παρ. 15 περ. θ΄ εφόσον υπάρχουν υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής πράξης ο αστυνομικός σκοπός μπορεί να προσαγάγει τον πολίτη χωρίς να έχει προβεί σε οποιοδήποτε άλλο έλεγχο.

Άρα στις περιπτώσεις που ο πολίτης προσάγεται καιτοι έχει επιδείξει την ταυτότητα του συνάγεται ότι η εξακρίβωση στοιχείων είναι προσχηματική και η προσαγωγή παράνομη. Δηλαδή ο αστυνομικός πιθανολογεί ότι ο πολίτης δε θα έχει την ταυτότητά του, και για αυτό τη ζητάει, οπότε αν λάβει αρνητική απάντηση, έχει δικαίωμα να τον προσαγάγει. Αν ο πολίτης ήταν όντως ύποπτος διάπραξης εγκλήματος, τότε ο αστυνομικός δε χρειαζόταν να ζητήσει την ταυτότητα του υπόπτου αλλά μπορούσε να τον προσαγάγει κατευθείαν. Έτσι όταν ζητάει την ταυτότητα σημαίνει ότι δεν τον θεωρεί ύποπτο τέλεσης εγκλήματος και άρα όταν επιδεικνύεται η ταυτότητα ο αστυνομικός δεν έχει δικαίωμα να προβεί σε προσαγωγή.

Η εξακρίβωση στοιχείων είναι αναγκαία και απαραίτητη όταν καταζητείται συγκεκριμένο άτομο ή αναζητείται κάποιος φυγόποινος σε κάποια περιοχή και μέσω της εξακρίβωσης και των ελέγχων επιδιώκεται η σύλληψη προσώπου. Οι αδιάκριτοι έλεγχοι χωρίς κάποια ειδική αιτιολογία παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα νομικής αιτιολόγησης σε ένα κράτος δικαίου όπου η αρχή της αναλογικότητας είναι ρητά κατοχυρωμένη στον Καταστατικό χάρτη του κράτους που αποκαλούμε Σύνταγμα.

Ένα ακόμη ερώτημα που προκύπτει είναι τι σημαίνει «σοβαρές υπόνοιες διάπραξης εγκλήματος» και αν αυτές αναφέρονται σε τετελεσμένο έγκλημα ή σε έγκλημα μελλοντικό.

Στη με Αριθ. Πρωτ: 7100/22/4α εγκύκλιο –17 Ιουνίου 2005- του Αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ. αναφέρεται ρητά «H πρακτική της προσαγωγής πολιτών στο αστυνομικό κατάστημα προς εξακρίβωση της ταυτότητάς τους και συλλογή στοιχείων προς διερεύνηση τυχόν τελεσθέντος ή αποτροπή προπαρασκευαζομένου εγκλήματος, προβλέπεται από το άρθρο 74 παρ. 15 περ. θ΄ του Π.Δ.141/1991…» Έχει καταγγελθεί επίσης ότι σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν γίνει ομαδικές μάλιστα προσαγωγές ατόμων προληπτικού χαρακτήρα, δηλαδή χωρίς να έχει τελεστεί κάποια αξιόποινη πράξη πρωτύτερα.

Ανατρέχοντας κανείς στα άρθρα 94 και 95 του Π.Δ. 141/1991 βρίσκει έναν κατάλογο ενεργειών, προληπτικών και κατασταλτικών για τις οποίες είναι αρμόδια τα αστυνομικά όργανα. Η προσαγωγή υπόπτων αναφέρεται μόνο στην περίπτωση των κατασταλτικών ενεργειών της ΕΛ.ΑΣ. και συγκεκριμένα «σε περίπτωση διάπραξης οποιουδήποτε εγκλήματος, η Ελληνική Αστυνομία οφείλει να επαναλαμβάνεται, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, για τη βεβαίωσή του, τη συλλογή των αποδείξεων και πειστηρίων, την αναζήτηση και σύλληψη του δράστη και την παράδοσή του στην αρμόδια δικαστική αρχή. Προς τούτο δύναται η Αστυνομία να προσκαλεί ή προσάγει για εξέταση στα Αστυνομικά καταστήματα τα άτομα, για τα οποία υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες ότι ενέχονται στη διάπραξη του εγκλήματος.

Εξ αντιδιαστολής προκύπτει ότι η προσαγωγή ατόμου δεν είναι δυνατή ως προληπτική του εγκλήματος ενέργεια, διότι αποτελεί πράξη διερεύνησης εγκληματικής πράξης –εξακρίβωση ταυτότητας του υπόπτου και εξέτασή του. Αν ήταν επιτρεπτή και για τις περιπτώσεις που δεν έχει τελεστεί ακόμα έγκλημα θα αναφερόταν στο άρθρο 94 όπου γίνεται λόγος για τις προληπτικές ενέργειες της αστυνομίας όπου εκεί εντάσσονται σωματικές έρευνες και άλλα.

Η προσαγωγή υπόπτου όπως και άλλες ενέργειες της αστυνομίας –σωματικές έρευνες κτλ- αποτελεί ένα επαχθές για τον πολίτη μέτρο, το οποίο περιορίζει την ελευθερία του. Για αυτό το λόγο πρέπει να αιτιολογείται ειδικά και εμπεριστατωμένα όπως κάθε πράξη της Διοίκησης που μπορεί να προσβάλλει ατομικά δικαιώματα και αγαθά του πολίτη. Συγκεκριμένα οφείλεται να γίνεται αναφορά και μνεία ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που δημιούργησαν τις σοβαρές υπόνοιες ότι ο εν λόγω πολίτης που προσάγεται είναι ύποπτος τέλεσης εγκλήματος. Αυτονόητο θεωρείται ότι όταν ένας πολίτης προσάγεται θα πρέπει να γνωρίζει το λόγο για τον οποίο προσάγεται.

Αν η προσαγωγή γίνει λόγω μη ύπαρξης αστυνομικής ταυτότητας τότε ο λόγος της προσαγωγής είναι ξεκάθαρος –δηλαδή εξακρίβωση και μόνο στοιχείων. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι κανένας πολίτης δεν είναι υποχρεωμένος να αιτιολογεί το λόγο για τον οποίο βρίσκεται σε κάποιο συγκεκριμένο τόπο. Δηλαδή η αστυνομία είναι εκείνη που φέρει το βάρος απόδειξης για το αν συντρέχουν σοβαρές υπόνοιες διάπραξης εγκλήματος. Δε χρειάζεται λοιπόν ο πολίτης να παράσχει κάποιο πειστικό λόγο στα αστυνομικά όργανα για τη φυσική παρουσία του σε ορισμένο χώρο και οποιαδήποτε αρνητική απάντηση δε συνιστά υποψία ή υπόνοια για τη διάπραξη εγκλήματος. Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις που πολίτες διαμαρτύρονται για τους ελέγχους ή για τυχόν προσαγωγές παρά την ύπαρξη ταυτότητας, οι εν λόγω διαμαρτυρίες «μετατρέπονται» από τα αστυνομικά όργανα σε εξύβριση –κατά των αστυνομικών- που μπορεί να φτάσει στην κατηγορία της απειλής και της απείθειας.

Στην προσαγωγή λοιπόν έχουμε ύποπτο (σοβαρές υπόνοιες τέλεσης αδικήματος σημαίνει ύποπτος, ενδείξεις ενοχής κατηγορούμενος, επαρκείς ενδείξεις ενοχής σημαίνει παραπομπή σε δίκη και αποδείξεις σημαίνει καταδικαστική απόφαση)και όχι κατηγορούμενο ή συλληφθέντα κατ’ ακριβολογία. Στο άρθρο 119 αναφέρονται οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται κατά τη σύλληψη. Στην περίπτωση δ΄ αναφέρεται ότι όταν υπάρχει υπόνοια φυγής, ένεκα της προηγούμενης διαγωγής ή της συμπεριφοράς που δείχνει το πρόσωπο που συλλαμβάνεται, δεσμεύεται με χειροπέδες, για την πρόληψη απόδρασης. Στην προσαγωγή όμως δεν έχουμε συλληφθέντα αλλά προσαχθέντα. Άρα τυπικά δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της παραπάνω ρύθμισης, δηλαδή ακόμα και αν αυτός που προσάγεται είναι ύποπτος φυγής δεν επιτρέπεται η δέσμευση με χειροπέδες, γιατί αυτή η διαδικασία αφορά μόνο στους συλληφθέντες.

Εδώ βέβαια προκύπτει ένα εύλογο ερώτημα με το status αυτού που προσάγεται. Υποστηρίζεται ότι ο προσαχθείς στην ουσία είναι συλληφθείς και ότι υποβάλλεται σε καθεστώς αστυνομικής κράτησης. Πρέπει να τονιστεί ότι εν τοις πράγμασι μπορεί να είναι έτσι ωστόσο δεν υπάρχει καμία ρητή νομοθετική ρύθμιση που να θεμελιώνει νομικά το θεσμό της αστυνομικής κράτησης. Οποιαδήποτε στέρηση ή έστω και περιορισμός προσωρινός της ελευθερίας του ατόμου δεν μπορεί να επιβάλλεται επειδή απλώς προκύπτει από τα συμφραζόμενα κάποιων διατάξεων χωρίς να υπάρχει ρητή ειδική ρύθμιση.

Το νομικό καθεστώς του –αστυνομικού- υπόπτου είναι θολό. Δεν είναι τυχαία θολό σε αντίστιξη με το νομικό καθεστώς του –δικονομικού- υπόπτου. Στις περιπτώσεις που κάποιος πολίτης καταγγέλλεται με μήνυση ή έγκληση είναι υποχρεωτική –για πολλά πλημμελήματα και για όλα τα κακουργήματα- πριν ασκηθεί οποιαδήποτε δίωξη, η διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης. Στα πλαίσια της εξέτασής αυτής, ο μηνυόμενος καλείται να εμφανιστεί ενώπιον πταισματοδίκη. Αν δεν εμφανιστεί, η προκαταρκτική εξέταση θεωρείται περατωμένη και πλέον η δικογραφία διαβιβάζεται στον εισαγγελέα για να αποφασίσει αν θα ασκήσει την ποινική δίωξη. Κατά την προκαταρκτική εξέταση ο ύποπτος έχει όλα τα δικαιώματα του κατηγορουμένου –κατ ουσία βέβαια είναι κατηγορούμενος γιατί με βάση το άρθρο 72 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και αυτός που αναφέρεται σε μήνυση ή έγκληση θεωρείται κατηγορούμενος. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στο καθεστώς του υπόπτου που προσάγεται από την αστυνομία –αστυνομικού υπόπτου- και του υπόπτου της προκαταρκτικής εξέτασης –δικονομικού υπόπτου. Στον πρώτο εφαρμόζονται διατάξεις αστυνομικού δικαίου, στο δεύτερο διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

Με αναλογική εφαρμογή των διατάξεων του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ο προσαχθείς από την αστυνομία ύποπτος -πρέπει να- έχει τα ίδια δικαιώματα με τον ύποπτο της προκαταρκτικής εξέτασης, δηλαδή δυνατότητα παράστασης με συνήγορο κατά την εξέταση, δικαίωμα σιωπής κ.α.

Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει αυτή η διαφοροποίηση σε επίπεδο νομοθεσίας. Όσα περισσότερα δικαιώματα προβλέπονται για τον κατηγορούμενο ή τον ύποπτο τόσο περισσότερο δεμένα θεωρεί τα χέρια της η αστυνομία. Ένας προσαχθείς σε ένα αστυνομικό τμήμα, όταν δε γνωρίζει τα δικαιώματά του και όταν δεν έχει το δικηγόρο μαζί του είναι πολύ πιο ευάλωτος.

Το ορθότερο θα ήταν σε περίπτωση τέλεσης αξιόποινης πράξης, να ενεργοποιείται αυτόματα η διαδικασία του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και να αδρανοποιούνται οι όποιες αστυνομικές διαδικασίες.

Όπως και ναχει η παραμονή του προσαχθέντος στο αστυνομικό τμήμα δεν μπορεί να διαρκέσει πάνω από το χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθεί η διαδικασία της εξακρίβωσης, εξέτασης κτλ. Αυτός ο χρόνος σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 24ωρο –στη Γερμανία είναι 12ωρο αν δεν κάνω λάθος. Το 24ωρο προκύπτει ως όριο από το αντίστοιχο όριο κράτησης του συλληφθέντα επ’ αυτοφώρω δράστη ο οποίος μπορεί να κρατηθεί μόνο 24ώρες και όχι παραπάνω μέχρι να οδηγηθεί στον εισαγγελέα. Έτσι ο προσαχθείς δεν είναι δυνατόν να παραμένει στο αστυνομικό τμήμα παραπάνω από κάποιον που έχει συλληφθεί.

Στην ουσία το να θεωρείται κανείς προσαχθείς είναι ηπιότερο από το να έχει συλληφθεί, γιατί στην πρώτη περίπτωση είναι απλώς ύποπτος ενώ στη δεύτερη κατηγορούμενος, αφού έχει συλληφθεί επ’ αυτοφώρω. Το πρόβλημα είναι όμως ότι και στις 2 περιπτώσεις έχουμε στέρηση της ελευθερίας με τη διαφορά ότι ο συλληφθείς έχει ξεκάθαρα δικαιώματα σε αντίθεση με τον ύποπτο-προσαχθέντα.

Κατά το στάδιο της παραμονής στο αστυνομικό τμήμα ο προσαχθείς υποβάλλεται σε δακτυλοσκόπηση σύμφωνα με το άρθρο 29 του Π.Δ. 342/1977 εφόσον θεωρείται ύποπτος τέλεσης εγκλήματος ενώ σύμφωνα με το άρθρο 28 σε δακτυλοσκόπηση και φωτογράφιση υποβάλλονται «Τα άτομα, ών ή ταυτότης είναι άγνωστος και δέν δύναται άλλως να εξακριβωθή».

Έτσι λοιπόν αυτός που προσάγεται καταγράφεται, δακτυλοσκοπείται και φωτογραφίζεται.

Η ταλαιπωρία που υφίσταται ο προσαχθείς δεν είναι το μόνο κακό στην όλη υπόθεση. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι διατηρείται αρχείο υπόπτων αμφίβολης νομιμότητας. Επαναλαμβάνω ότι ύποπτος είναι αυτός που υπάρχουν απλώς σοβαρές υπόνοιες ούτε καν ενδείξεις ότι τέλεσε αξιόποινη πράξη. Το τι σημαίνει σοβαρές υπόνοιες δε διευκρινίζεται στο νόμο. Σε καμία περίπτωση σοβαρή υπόνοια δεν είναι ο τρόπος που αντιδρά ένας πολίτης στον έλεγχο. Οι υπόνοιες θα πρέπει να έχουν δημιουργηθεί στον αστυνομικό πριν ξεκινήσει ο έλεγχος. Επίσης το γεγονός ότι ο πολίτης βρέθηκε κάποιες ώρες μετά την τέλεση του εγκλήματος στον τόπο του εγκλήματος αυτό από μόνο του δεν μπορεί να αποτελεί υπόνοια.

Σύμφωνα με το Συνήγορο του Πολίτη «Είναι αναμφισβήτητη η αρμοδιότητα των αστυνομικών να εκτιμούν κατ’ ελευθέρα κρίση (και βάσει ειδικής εγκληματολογικής τεχνογνωσίας) τη συνδρομή της «σοβαρής υπόνοιας» ως προϋπόθεσης των πράξεών τους. Ωστόσο, η κρίση αυτή δεν είναι ανεξέλεγκτη, ακριβώς επειδή αποτελεί αρμοδιότητα και όχι δικαίωμα. Οφείλει, συνεπώς, να στηρίζεται σε επαληθεύσιμους συλλογισμούς, οι οποίοι να καθιστούν εκ των υστέρων δυνατό τον έλεγχο νομιμότητας.

Γνωρίζοντας όμως τον τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία με την οποία λειτουργεί η Αστυνομία, ύποπτος μπορεί να καταστεί κάποιος πάρα πολύ εύκολα. Σύμφωνα με ορισμένους αστυνομικούς η περιέργεια του αστυνομικού και η ροπή προς ελέγχους έχει οδηγήσει στην εξιχνίαση υποθέσεων που δε θα είχαν εξιχνιαστεί διαφορετικά. Έτσι ο έλεγχος αυτό-νομιμοποιείται.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν ελέγχθηκε ίσως ποτέ αστυνομικός για το κατά πόσο συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις της σοβαρής υπόνοιας στο πρόσωπο κάποιου προσαχθέντος. Σε πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη αναφέρεται ότι «Ο Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στις οικείες Αστυνομικές Διευθύνσεις, εισηγούμενος διερεύνηση των καταγγελιών. Οι Αστυνομικές Διευθύνσεις διενήργησαν, σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις, «άτυπη έρευνα» (άρθρο 22 παρ. 3 π.δ. 22/96), κατέληξαν δε στο συμπέρασμα, ότι δεν διαπιστώθηκε καμία πειθαρχικώς ελέγξιμη συμπεριφορά αστυνομικού».

Η αλήθεια είναι ότι αν ελέγχονταν πειθαρχικά κατά πόσο οι έρευνες και οι προσαγωγές πληρούν τα ούτως ή άλλως γενικά και αόριστα κριτήρια του νόμου αυτό μπορεί να έκανε διστακτικούς τους αστυνομικούς στο μέλλον να ερευνούν και σίγουρα θα περιόριζε την φιλοπεριέργειά τους που έχει οδηγήσει στη διαλεύκανση τόσων υποθέσεων…

Το κατά πόσο εύκολα μπορεί ένας πολίτης να καταστεί ύποπτος δεν είναι από μόνο του το μείζον αλλά ούτε και η ταλαιπωρία που θα υποστεί κατά τη διαδικασία της προσαγωγής. Έχει παρατηρηθεί σε ορισμένες περιπτώσεις υπόπτων που η δικογραφία τους διαβιβάζεται στον εισαγγελέα να αναγράφεται στο φάκελο της δικογραφίας η ένδειξη «προσεσημασμένος» δηλώνοντας το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος πολίτης έχει προσαχθεί στο παρελθόν ως ύποπτος για παρόμοιες πράξεις χωρίς όμως βέβαια να έχει προκύψει κάποιο περαιτέρω στοιχείο εναντίον του τότε. Αναρωτιέται κανείς πώς μπορεί αυτό να επηρεάσει την κρίση αυτού που αποφασίζει την άσκηση ή όχι της ποινικής δίωξης όταν γνωρίζει ότι ο εν λόγω πολίτης έχει προσαχθεί στο παρελθόν για παρόμοιες πράξεις άσχετα αν τότε δεν υπήρχαν περισσότερα στοιχεία ενοχοποιητικά…

Πέραν αυτού όμως αυτό αποτελεί ένδειξη ότι υπάρχει αρχείο υπόπτων. Ένα αρχείο υπόπτων -δηλαδή ανθρώπων για τους οποίους δεν υπάρχουν καν ενδείξεις ενοχής αλλά απλώς υπόνοιες- δεν εξυπηρετεί κάποιον σοβαρό αντεγκληματικό σκοπό και δε δικαιολογείται με βάση την αρχή της αναλογικότητας αυτή η συλλογή και αρχειοθέτηση προσωπικών δεδομένων. Εύλογα προκύπτει το ερώτημα αν σε κάποια υπόθεση ανακαλυφθεί ο δράστης, αυτοί που θεωρήθηκαν κάποτε ύποπτοι και δεν είχαν τελικά καμία σχέση άραγε διαγράφονται από το αρχείο αυτό;

Και τι γίνεται με τα δακτυλικά αποτυπώματα και τις φωτογραφίες των υπόπτων-προσαχθέντων; Η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη αναφέρει «τίθεται θέμα διατήρησης και χρήσης των εντύπων με τα στοιχεία των συλληφθέντων, τα οποία συμπληρώθηκαν κατά την προσαγωγή, εφ’ όσον το μόνο που πιστοποιείται από αυτά είναι η νόμιμη παρουσία εκείνων σε δημόσιο χώρο και η ανυπαίτια εμπλοκή τους στη συγκεκριμένη αστυνομική επιχείρηση. Στη μοναδική περίπτωση όπου ο Συνήγορος του Πολίτη έθεσε το θέμα αυτό, η ΕΛΑΣ απάντησε (αρ. πρωτ. 6004/15/59-στ΄/8.1.2003 Διεύθυνσης Αστυνομίας Νοτιοανατολικής Αττικής) ότι τα ληφθέντα δακτυλικά αποτυπώματα, «μετά την αντιπαραβολή τους και εφόσον δεν σχετίζονται με εκκρεμούσα ποινική υπόθεση, καταστρέφονται αυτεπαγγέλτως», δέσμευση η οποία επισημαίνεται ως ιδιαιτέρως ικανοποιητική». Παρόλα αυτά έχει ειπωθεί από αστυνομικά όργανα τόσο σε προσαχθέντες κατά τη διαδικασία της προσαγωγής όσο και κατά τη διάρκεια συζήτησης ότι τα δακτυλικά αποτυπώματα και οι φωτογραφίες δεν καταστρέφονται αλλά παραμένουν στο αρχείο (Σε μια περίπτωση, ο αξιωματικός υπηρεσίας φέρεται να πληροφόρησε τον προσαχθέντα ότι, ανεξάρτητα από τυχόν αρνητικό αποτέλεσμα του ελέγχου, τα στοιχεία του θα διατηρηθούν στο διηνεκές. Από το Πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη τον Ιούνιο του 2003 με αριθμ. Πρωτ. 16024.02.2.4 )

Τα ερωτηματικά που εγείρονται είναι πολλά…

Υπάρχει μια γενικότερη αντίληψη ότι η νομιμότητα πρέπει να κάμπτεται χάριν της σκοπιμότητας και χάριν του δημόσιου συμφέροντος το οποίο υπηρετεί η Αστυνομία. Ο αστυνομικός βρισκόμενος ένα βήμα πίσω από τον εγκληματία νομιμοποιείται να κινείται στις γκρίζες –θολές θα προσέθετα- ζώνες της νομοθεσίας προκειμένου να εκτελεί το καθήκον του. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός της απουσίας εκτεταμένων αλλά κυρίως αποτελεσματικών πειθαρχικών ελέγχων αλλά και με την επιεική αντιμετώπιση –σε κάποιες περιπτώσεις- από την πλευρά της Δικαιοσύνης περιπτώσεων αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας δημιουργεί ένα συγκεκριμένο κλίμα που επιτρέπει στους αστυνομικούς να υπερβαίνουν ευκολότερα τα εσκαμμένα.

Καμία σκοπιμότητα δεν μπορεί να κάμπτει τη νομιμότητα όταν η τελευταία συνδέεται με ατομικά δικαιώματα. Πολλές φορές στη θεωρία γίνεται λόγος για την σχετικοποίηση της αρχής της νομιμότητας, δεδομένης της υπεροχής του δημόσιου συμφέροντος που διακατέχει το χώρο της αστυνόμευσης. Η de facto κάμψη της αρχής της νομιμότητας ως μια μορφή θεμιτής παρανομίας οδηγεί στο ανέλεγκτο των ενεργειών των αστυνομικών. Η απουσία ελέγχου είναι ο συντομότερος δρόμος προς την αυθαιρεσία και την κατάχρηση εξουσίας… και ας μην ξεχνάμε ότι σε ένα δημοκρατικό και φιλελεύθερο κράτος δικαίου, η διαφύλαξη και προστασία των ατομικών ελευθεριών αποτελεί την πεμπτουσία του δημοσίου συμφέροντος…

Ένα Κάιρο αλλιώτικο από τα άλλα ή αλλιώς μερικά μαθήματα αμερικανικής ιστορίας...

Με αφορμή την αποχή των μεταναστών από εμπορικές συναλλαγές…

Εκεί που συναντιούνται δύο από τα μεγαλύτερα ποτάμια της Αμερικής, ο Μισισιπής και ο Οχάιο, βρίσκεται η βασίλισσα της Μικρής Αιγύπτου –η περιοχή λέγεται Μικρή Αίγυπτος (Little Egypt) γιατί λόγω των εύφορων εδαφών θυμίζει την κοιλάδα του Νείλου- η πόλη Cairo (Κάιρο).

To Κάιρο, απ’ όσο θυμάμαι, είναι ο αρχικός προορισμός του Huckleberry Fin μαζί με το φυγά Jim στο μυθιστόρημα του Mark Twain «Οι περιπέτειες του Χακλμπέρυ Φιν». Είναι η πρώτη πόλη που χωρίζει τον Αμερικανικό Νότο με τους αφροαμερικανούς σκλάβους από τον ελεύθερο Βορρά και για αυτό ήταν προορισμός όλων των αφροαμερικανών που ήθελαν να ξεφύγουν από τη σκλαβιά του Νότου.

Ωστόσο το κλίμα στο Κάιρο και η ατμόσφαιρα θυμίζει περισσότερο πολιτεία του Νότου παρά του Βορρά. Λόγω της γεωγραφικής θέσης της πόλης ήδη από τον 19ο αιώνα αναμενόταν να αποτελέσει έναν οικονομικό πόλο αντίστοιχου μεγέθους της πρωτεύουσας της πολιτείας του Illinois, του Σικάγο. Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν έτσι.

Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα που η πόλη είχε περίπου 20000 κατοίκους άρχισε η οικονομική πτώση. Ωστόσο το Κάιρο έμεινε γνωστό στην αμερικανική ιστορία γιατί έγινε θέατρο ρατσιστικών διακρίσεων και επιθέσεων μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ΄70, μένοντας πιστό σε μια κουλτούρα ρατσιστικού διαχωρισμού μεταξύ λευκών και αφροαμερικανών που υπήρχε από την εποχή του Εμφυλίου πολέμου τον 19ο αιώνα…

Στο βιβλίο του «Ιστορία του Κάιρο» (1910) ο John Lansdon γράφει για το Κάιρο ότι είναι περισσότερο πόλη του Νότου παρά του Βορρά. Οι δεκαετίες που ακολούθησαν φαίνεται να δικαιώνουν την εκτίμησή του.

Έγιναν πολλές προσπάθειες από οργανώσεις αλλά και την αφροαμερικανική κοινότητα να λάβει τέλος το ιδιότυπο άπαρτχάιντ ξεκινώντας από την κατάργηση των διαφορετικών σχολείων για λευκούς και αφροαμερικανούς. Η απάντηση της λευκής κοινότητας στις προσπάθειες αυτές ήταν βία απέναντι στους ηγέτες της αφροαμερικανικής κοινότητας…

Το 1962 λειτούργησε για 2 βδομάδες η μοναδική τοπική πισίνα για να κολυμπούν τα παιδιά στο Κάιρο… Παρεμπιπτόντως τη λειτουργία της πισίνας είχε αναλάβει το σωματείο Rotary που όπως και κάθε άλλο σωματείο είχε μόνο λευκά μέλη. Όταν οι αφροαμερικανοί απέκτησαν πρόσβαση στην πισίνα μετά από διαμαρτυρίες στις κρατικές αρχές της πόλης, η πισίνα έκλεισε… Στο Κάιρο επικρατούσε ένα ιδιότυπο και εν τοις πράγμασι απαρτχαιντ. Υπήρχε η συνοικία των λευκών και η συνοικία των αφροαμερικανών (Pyramids Court)…

Τη δεκαετία του 1960 ο 62χρονος Robert Landsden δικηγόρος δηλώνει ότι υπάρχουν αρκετοί λευκοί στο Κάιρο που θα προτιμούσαν να παρασύρει την πολη το ποτάμι παρά να δώσουν κάποια ευκαιρία σε κάποιον αφροαμερικανό…

Δεν είναι τυχαίο που σε καμία από τις δημοτικές-δημόσιες υπηρεσίες δεν υπήρχε κάποιος αφροαμερικανός σε κάποια ανώτερη ή μεσαία θέση. Υπήρξε ένας μόλις αφροαμερικανός πυροσβέστης κι ένας μόλις δημοτικός σύμβουλος. Ωστόσο στις υπηρεσίες καθαριότητας του δήμου εργάζονταν περίπου 14 αφροαμερικανοί.

Το μέσο εισόδημα για μια λευκή οικογένεια ανερχόταν στις 6400 δολάρια εκείνη την εποχή ενώ για μια αντίστοιχη οικογένεια αφροαμερικανών μόλις 2800 δολάρια.

Τον Ιούλιο του 1967 ένας 19χρονος αφροαμερικανός στρατιώτης βρέθηκε νεκρός μέσα στο κρατητήριο της αστυνομίας. Η επίσημη εκδοχή της αστυνομίας ήταν ότι κρεμάστηκε από το t-shirt του. Δεν έγινε ποτέ αυτοψία…

Ακολούθησαν τρεις μέρες συγκρούσεων και ταραχών μεταξύ λευκών και αφροαμερικανών, σπίτια και μαγαζιά παραδίδονταν στις φλόγες. Αφού η κεντρική εξουσία επέτρεψε με την ανοχή και την αδιαφορία της να βυθιστεί το Κάιρο σε ένα οικονομικό και ρατσιστικό τέλμα, τώρα έστελνε στην περιοχή απόσπασμα από την Εθνική Φρουρά για να επιβάλει την τάξη…

Μέσα στους επόμενους 11 μήνες έλαβαν χώρα πάνω από 80 περιστατικά βίας, πυροβολισμών και συγκρούσεων. Ο απολογισμός ήταν 2 δήμαρχοι να έχουν παραιτηθεί, 4 αρχηγοί αστυνομίας να έχουν υποβάλει παραίτηση ή να έχουν πυροβοληθεί και εκατοντάδες πολιτών στη συντριπτική πλειοψηφία τους αφροαμερικανοί να συλλαμβάνονται σε διαδηλώσεις και να οδηγούνται στη φυλακή. Επίσης επιδρομές σε σπίτια αφροαμερικανών και πολλά άλλα που συνέθεταν ένα εκρηκτικό κλίμα.

Ο τότε Δήμαρχος της πόλης τότε προσπαθώντας να κατευνάσει τις αντιτιθέμενες πλευρές προσπαθούσε να τονίσει προς όλες τις κατευθύνσεις ότι αν συμβεί κάτι ανάλογο με τις σφαγές και τις καταστροφές του Ανατολικού St.Lewis το 1917 θα επέλθει οικονομικός μαρασμός όπως και εκει και θα χαθούν οι όποιες ελπίδες για οικονομική ανάκαμψη για τα επόμενα 25 χρόνια. Η απάντηση ενός εκ των ηγετών της αφροαμερικανικής κοινότητας ήταν πως, αν δε λυθεί το ρατσιστικό πρόβλημα, δεν πρόκειται

να υπάρξει ούτε οικονομική άνθιση ούτε βιομηχανική ανάπτυξη στην περιοχή και νέες θέσεις εργασίας. Το πρόβλημα στο Κάιρο δεν είναι η έλλειψη βιομηχανικών μονάδων.

Τότε υπήρξαν 2 εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις στο πώς θα λυνόταν το όλο πρόβλημα στο Κάιρο. Η μία κινούνταν προς την κατεύθυνση να εξαλειφθεί η σύγκρουση μεταξύ των δύο κοινοτήτων με το να προσληφθούν αφροαμερικανοί στις διάφορες δημοτικές υπηρεσίες όπως στην αστυνομία και στην πυροσβεστική. Σύντομα το πυροσβεστικό σώμα στο Κάιρο θα είχε στις τάξεις του τον πρώτο αφροαμερικανό πυροσβέστη στην ιστορία του…

Η δεύτερη προσέγγιση για την επίλυση του προβλήματος οδήγησε στη συγκρότηση μιας ένοπλης ομάδας λευκών με την ονομασία “Committee for Ten Million” η οποία πήρε το παρατσούκλι White Hats από τα λευκά κράνη που φορούσαν τα μέλη της. Υποτίθεται ότι αυτή η οργάνωση είχε σκοπό να σταματήσει τις βιαιοπραγίες από όλες τις πλευρές. Για κάποιο «περίεργο» λόγο όμως μέλη της έγιναν μόνο οι λευκοί άνδρες της περιοχής.

Ο τότε –λευκός πάντα- Δήμαρχος λόγω των μετριοπαθών προσπαθειών του να συμβιβάσει την κατάσταση εξωθήθηκε κατ ουσίαν σε παραίτηση από τη λευκή κοινότητα του Κάιρο η οποία έπαψε να τον στηρίζει πλέον.

Χαρακτηριστική είναι και η διαφορετική αντιμετώπιση της κατάστασης και από μέρος του κλήρου. Υπήρχαν κληρικοί που καταδίκαζαν τη ρατσιστική πολιτική των διακρίσεων και άλλοι που διατυμπάνιζαν πως ένοπλες ομάδες των λευκών ήταν κάτι καλό γιατί προασπίζονταν την ιδιοκτησία τους.

Τον Ιούλιο του 1968 ο αιδεσιμότατος Larry Potts σκοτώνει με ένα ρόπαλο του baseball έναν αφροαμερικανό. Αθωώνεται καθώς προβάλει σαν δικαιολογία ότι ο αφροαμερικανός προσπάθησε να βιάσει τη σύζυγό του. Η έκθεση του ιατροδικαστή τον αθωώνει. Ο Larry Potts ήταν αυτός που ξεκίνησε και τις ενέργειες για να ιδρυθεί ένα ιδιωτικό σχολειό πρωτοβάθμιας και μέσης εκπαίδευσης στο οποίο θα φοιτούν μόνο λευκοί. Ένα χρόνο πριν είχε ψηφιστεί νόμος που υποχρέωνε τα σχολεία στα οποία φοιτούσαν μόνο λευκοί ή μόνο αφροαμερικανοί να συγχωνευθούν και να δημιουργηθούν μικτά σχολεία ώστε να πάψει αυτό το ιδιότυπο απαρτχάιντ στην εκπαίδευση.

Το «ιδιωτικό» ωστόσο σχολείο –Camelot- που ίδρυσε ο Larry Potts λάμβανε κρατική βοήθεια και επιχορήγηση με τη μορφή έκπτωσης από την υποχρέωση καταβολής φόρων αλλά και όλες οι δωρεές που εισέπρατταν εξέπιπταν από το φορολογητέο εισόδημα των δωρητών ως αγαθοεργία.

Από την άλλη το δημόσιο σχολείο άρχισε να υποβαθμίζεται λόγω της διαρροής των λευκών μαθητών και αυτό γιατί η κρατική βοήθεια και ενίσχυση στα δημόσια σχολεία στην Πολιτεία του Illinois υπολογιζόταν ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών κάθε σχολείου. Εκτός όμως από τη μείωση της κρατικής βοήθειας, το δημόσιο σχολείο έπαψε να λαμβάνει και ιδιωτικές χορηγίες πλέον…

Εδώ θα κάνω μια σύντομη παρέκβαση για να παραθέσω την ιστορία της Rachel Jones, η οποία αναφέρει ότι αν και ήξερε ότι δεν μπορούσε ως παιδί αφροαμερικανών να κυκλοφορεί π.χ. στο εμπορικό κέντρο της πόλης ή να περνάει από συγκεκριμένα σημεία της πόλης, ωστόσο χαιρόταν που θα πήγαινε σε ένα μικτό σχολείο. Γιατί θα είχε τη δυνατότητα να μοιράζεται το σετ με τις κηρομπογιές που ανήκε στη λευκή συμμαθήτριά της κατά τη διάρκεια του μαθήματος -πλέον το χρώμα του ουρανού –στις ζωγραφιές της φαντάζομαι- εκτός από μπλε μπορούσε να είναι και κιρκιρί –απόδοση του teal στα ελληνικά. Μία μέρα όμως ανακάλυψε ότι παρά την άρση του ιδιότυπου απαρτχάιντ που χώριζε τα σχολεία σε αφροαμερικανών και λευκών, η μικρή Rachel Jones δεν μπορούσε να κάθεται πια στο ίδιο θρανίο με τη λευκή συμμαθήτριά της γιατί πολύ απλά αυτό ήταν κάτι που δεν ήθελε η λευκή μητέρα της φίλης της…

Τον Απρίλιο του 1969 η αντιρατσιστική οργάνωση Ενιαίο Μέτωπο του Κάιρο (United Front of Cairo) ξεκινάει ένα μποϋκοτάζ στα προϊόντα και τις υπηρεσίες των λευκών επιχειρήσεων και καταστημάτων στο Κάιρο. Για να ακριβολογούμε επρόκειτο για μποϋκοτάζ στο σύνολο των επιχειρήσεων και των καταστημάτων μιας και όλα τα καταστήματα ανήκαν σε λευκούς μόνο… Δυο μήνες μετά το μποϋκοτάζ είχαν αρχίσει να φαίνονται τα πρώτα οικονομικά αποτελέσματα στην τοπική αγορά της πόλης και δεν ήταν τα μόνα. Τον πρώτο χρόνο υπήρχε πτώση του τζίρου της τάξης του 27%. Το μποϋκοτάζ συνεχίστηκε μέχρι το 1973.

Η ένοπλη οργάνωση White Hats διαλύεται ένα βήμα πριν αποκτήσει επίσημο ρόλο εθελοντή-βοηθού των τοπικών αρχών για την αποκατάσταση της τάξης. Ο κυβερνήτης του Illinois υπόσχεται οικονομική βοήθεια της τάξης των 250 εκατομμυρίων δολαρίων για την ανέγερση κατοικιών. Τέσσερα χρόνια μετά δεν είχε ξεκινήσει ακόμα η ανέγερση έστω μίας κατοικίας…

Η κεντρική εξουσία πέρα από κάποιες επιφανειακές επεμβάσεις δεν κατάφερε να πετύχει τίποτα ουσιαστικό. Την ίδια περίοδο ο Δήμαρχος της πόλης εκδίδει διαταγή-διάταξη που απαγορεύει τις συγκεντρώσεις άνω των 2 ατόμων και απαγορεύει τη συμμετοχή σε πορείες και διαδηλώσεις. Αποτέλεσμα αυτών των διαταγών, όταν η κρατική δύναμη καταστολής κατέφθασε στην πόλη για να επιβάλει την τάξη, ήταν να συλλαμβάνονται από την Αστυνομία αφροαμερικανοί που συμμετείχαν σε ειρηνικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Στη συνέχεια ωστόσο τα Δικαστήρια έκριναν παράνομες αυτές τις διατάξεις που είχε εκδώσει ο Δήμαρχος της πόλης που απαγόρευαν τις συναθροίσεις και τις ειρηνικές διαμαρτυρίες.

Από το 1969 άρχισε να δραστηριοποιείται στην περιοχή παράρτημα της μη κυβερνητικής οργάνωσης Επιτροπή Δικηγόρων για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα νομικά εργαλεία κατάφερε να πετύχει μείωση των αυθαίρετων και παράνομων ενεργειών της αστυνομίας εις βάρος των αφροαμερικανών… Ο επικεφαλής του γραφείου της ΜΚΟ στο Κάιρο δηλώνει ότι οι λευκοί κάτοικοι της πόλης τον αντιμετωπίζουν ως το δικηγόρο των νέγρων και όλων αυτών που θέλουν να κάψουν την πόλη. Στα γραφεία της οργάνωσης βρίσκεται ίσως το μοναδικό φωτοτυπικό μηχάνημα στη χώρα με τρύπα από σφαίρα…

Το 1970 ο τότε Δήμαρχος της πόλης δηλώνει ότι αν πρέπει να σκοτώσουμε όλους τους μαύρους, τότε θα το κάνουμε και αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να λύσουμε το πρόβλημά μας…

Το 1972 στο Κάιρο καταφθάνει κλιμάκιο της Αμερικανικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα προκειμένου να διεξάγει έρευνες και να λάβει μαρτυρίες για το τι συμβαίνει στην περιοχή… Κατά τις ακροάσεις παρελαύνουν μπροστά από την τριμελή επιτροπή εκπρόσωποι της πόλης, εκπρόσωποι της αφροαμερικανικής κοινότητας, πολίτες και πολλοί άλλοι. Σκοπός της Επιτροπής είναι να συντάξει πόρισμα με προτάσεις προς το Κογκρέσο και τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών προς επίλυση των προβλημάτων που ανέκυψαν στην περιοχή μετά τα κρούσματα ρατσιστικών διακρίσεων και ταραχών. Η τοπική αστυνομία αρνείται να συνεργαστεί με την Επιτροπή ή να παράσχει οποιαδήποτε στοιχεία, υποστηρίζοντας ότι δεν υφίσταται θέμα ρατσιστικών διακρίσεων.

Μετά την ακρόαση όλων των μαρτύρων που κατέθεσαν ενώπιον του κλιμακίου της επιτροπής αποκαλύφθηκε πως όλος ο δημοτικός-κρατικός ιστός ανεχόταν, συντηρούσε και επέτεινε τις ρατσιστικές διακρίσεις και συμπεριφορές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια αφροαμερικανή η οποία είχε κάνει αίτηση για το πρόγραμμα επιδοτούμενης κατοικίας όταν ήθελε να βρει ένα διαμέρισμα στην αφροαμερικανική συνοικία (Pyramid courts). Η υπεύθυνη της είπε ότι δυστυχώς δεν υπάρχει διαθέσιμο διαμέρισμα. Όταν τότε ζήτησε να κάνει αίτηση για κάποιο διαμέρισμα στη λευκή συνοικία, της τηλεφώνησαν μετά από 4 μέρες ότι τελικά υπάρχει διαθέσιμο διαμέρισμα στην αφροαμερικανική συνοικία.

Από τις έρευνες και τις μαρτυρίες των μαθητών προέκυψε ότι το ιδιωτικό σχολείο Camelot στο οποίο φοιτούσαν μόνο λευκοί μαθητές ήταν προπύργιο ρατσιστικής προπαγάνδας.

Προέκυψε επίσης ο σκοτεινός ρόλος της αστυνομίας, η οποία αδυνατούσε να προσφέρει προστασία στους μαύρους πολίτες της πόλης αλλά όταν επρόκειτο να κάνει συλλήψεις αφροαμερικανών κατά έναν περίεργο τρόπο υποβοηθούνταν από μέλη ένοπλων παραστρατιωτικών οργανώσεων λευκών κατοίκων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δολοφονία αφροαμερικανού αστυνομικού που συνέλαβε λευκό πολίτη.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1974, κλιμάκιο επισκέπτεται την πόλη για να καταγράψει την κατάσταση 2 χρόνια μετά την κατάθεση των προτάσεων από την Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα υπόψην του Κογκρέσου.

Ήδη από την έρευνα του 1972 είχε προκύψει ότι λιγότερο από 5% των θέσεων στις δημοτικές-δημόσιες υπηρεσίες καλύπτονταν από αφροαμερικανούς της στιγμή που οι αφροαμερικανοί αποτελούσαν περίπου το 40% του πληθυσμού στο Κάιρο και το 28% σε ολόκληρη την κομητεία.

Η κατάσταση δύο χρόνια αργότερα δε βελτιώθηκε σημαντικά. Τόσο η Αμερικανική Επιτροπή για την εξασφάλιση ισότιμων ευκαιριών εργασίας όσο και αντίστοιχη Επιτροπή της Πολιτείας του Illinois κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αιτία της μεγάλης ανεργίας που πλήττει τους αφροαμερικανούς της περιοχής ήταν ρατσιστικές διακρίσεις που δεν επέτρεπαν στην πρόσληψή τους σε διάφορες δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες. Παρόμοια ήταν η κατάσταση και στον ιδιωτικό τομέα. Η ανεργία των λευκών ανερχόταν στο 9% ενώ των αφροαμερικανών στο 17% περίπου ενώ 2 χρόνια αργότερα η ανεργία στις τάξεις των αφροαμερικανών έφτασε το 28%.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της νοοτροπίας των τοπικών αρχών είναι η άρνηση οικονομικής βοήθειας σε μια Εταιρία που συστήθηκε με σκοπό να εφαρμόσει ένα πλάνο οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή, παρότι έλαβε οικονομική στήριξη τόσο από την Πολιτεία του Illinois όσο και από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. Στο Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρίας ήταν λευκοί και αφροαμερικανοί. Ανάμεσα στους στόχους ήταν η προσπάθεια προσέλκυσης κεφαλαίων για να παραμείνει εν ζωή το μοναδικό νοσοκομείο της πόλης. Η εταιρία-σωματείο ήταν μια προσπάθεια να αναβιώσει ένα πνεύμα συνεργασίας μεταξύ λευκών και αφροαμερικανών, που η τελευταία φορά που συνεργάστηκαν ήταν το 1937 όταν κατασκεύαζαν αυτοσχέδια φράγματα με τσουβάλια άμμο προκειμένου να μην πλημμυρίσει η πόλη από την υπερχείλιση των ποταμών.

Στο πεδίο της στέγασης και της οικιστικής ανάπτυξης, παρότι υπήρχε σοβαρό στεγαστικό πρόβλημα και παρά την κακή κατάσταση πολλών κατοικιών –στην πλειοψηφία αφροαμερικανών- το Δημοτικό Συμβούλιο όχι απλά δεν είχε κάποιο σχέδιο να βελτιώσει την κατάσταση αλλά αρνούνταν να πουλήσει σε ιδιώτες αχρησιμοποίητες εκτάσεις που οι ιδιώτες ήθελαν για να χτίσουν φτηνές κατοικίες… Ένας από τους πρωτοστάτες κατά της όποιας οικιστικής ανάπτυξης ήταν ο πρόεδρος της United Citizen for Community Action που αποτελούσε οργάνωση μετεξέλιξη της ένοπλης ομάδας Whites Hats…

Ωστόσο η μη κερδοσκοπική εταιρία-σωματείο –στο οποίο συμμετείχαν λευκοί και αφροαμερικανοί κατάφερε να αγοράσει κάποιες εκτάσεις παρά τις αντιδράσεις της λευκής κοινότητας και των αρχών της πόλης.

Στο εκπαιδευτικό μέτωπο το ιδιωτικό σχολείο για λευκούς μαθητές μόνο εξακολουθούσε να λειτουργεί. Παρότι είχε ψηφιστεί νόμος ότι σχολεία στα οποία λαμβάνει χώρα ρατσιστική προπαγάνδα δε θα εκπίπτουν από την υποχρέωση καταβολής φόρων και οι δωρεές προς αυτά δε θα εκπίπτουν από το εισόδημα των δωρητών το Camelot εξακολούθησε να μην καταβάλει φόρους. Αντ αυτού το αμερικανικό σώμα δίωξης οικονομικού εγκλήματος (το αντίστοιχο με μας Σ.Δ.Ο.Ε) αντί να ελέγξει το εν λόγω σχολείο, έβαλε στο στόχαστρο την αντι-ρατσιστική οργάνωση United Front of Cairo (Ενιαίο Μέτωπο)…

Στον τομέα της υγείας, οι οδοντίατροι της πόλης αρνούνταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε αφροαμετικανούς πολίτες. Το μοναδικό δημόσιο νοσοκομείο της πόλης σταμάτησε να χρηματοδοτείται από το κράτος. Από τις τοπικές αρχές της πόλης δεν έγινε καμία ενέργεια για να διασωθεί. Η μοναδική προσπάθεια έγινε από ιδιωτική πρωτοβουλία μη κερδοσκοπικής εταιρίας στην οποία συμμετείχαν αφροαμερικανοί με λευκούς προσελκύοντας οικονομική βοήθεια από την Πολιτεία του Illinois και μέσω δανεισμού προς το νοσοκομείο…

Καμία ενέργεια ή κύρωση εις βάρος των οδοντιάτρων που αρνούνταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε αφροαμερικανούς ασθενείς.

To 90% των αφροαμερικανών που αποφοιτούσαν από το λύκειο ήθελε να φύγει από την πόλη, γιατί το μέλλον εκεί ήταν καταδικασμένο. Οι χλιαρές προσπάθειες της Πολιτείας του Illinois αλλά και η αδιαφορία της κεντρικής εξουσίας πόσω μάλλον τα όποια κατασταλτικά μέτρα ήταν αναμενόμενο να αποτύχουν να λύσουν το πρόβλημα. Η πόλη μέσα σε 2 δεκαετίες έχασε το 50% του πληθυσμού της και στην ουσία μαράζωσε. Η μόνη λύση για την αποφυγή αυτού μαρασμού ήταν η ισότιμη συμμετοχή των αφροαμερικανών στην κοινωνική ζωή της πόλης, η οποία για να επιτευχθεί θα έπρεπε να εκθρονιστούν πρώτα οι ρατσιστικές αντιλήψεις της πλειοψηφίας της λευκής κοινότητας της πόλης. Σήμερα το Κάιρο έχει περίπου 3500 κατοίκους βάσει της τελευταίας απογραφής.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι εκεί που υπάρχουν πολίτες β’ κατηγορίας αληθινή πρόοδος δεν μπορεί να υπάρξει…

ΥΓ: Υπάρχει ένα album με τίτλο Greetings from Cairo, Illinois που διηγείται την ιστορία του Cairο πολύ καλύτερα από ο,τι τα εκθέτω στο κείμενο εγώ...

Ευτυχία είναι ένας άδειος τοίχος και ένα γεμάτο σπρέυ...

Μερικά συνθήματα από δρόμους, τοίχους κτλ...

Αφιερωμένο σ' αυτούς τους ανώνυμους που με τα συνθήματά τους προσφέρουν μια διαφορετική νότα στο μέτριο αστικό τοπίο...

Πολλά από τα παρακάτω μπορεί να έχουν σβηστεί, αλλά σημασία δεν έχει μόνο τι γράφτηκε κάποτε σε ένα τοίχο αλλά κυρίως τι γράφεται στη μνήμη μας...

Αυτοί που νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα, εκνευρίζουν εμάς που τα ξέρουμε.
(λεωφόρος Αλεξάνδρας, Αθήνα)

Αν τα λάθη διδάσκουν, τότε έχω καταπληκτική μόρφωση.
(οδός Μπενάκη, Αθήνα)

Η χώρα καταστρέφεται από την αδιαφορία, αλλά τι με νοιάζει εμένα;
(λόφος Στρέφη, Αθήνα)

Θέλω να γίνω αυτό που ήμουν τότε που ήθελα να γίνω αυτό που είμαι τώρα.
(πλατεία Εξαρχείων, Αθήνα)

Οι τοίχοι έχουν αυτιά και τα αυτιά μας τοίχους.
(Ψυρρής, Αθήνα)

Ο Χριστός δίδαξε και πέθανε. Οι καθηγητές τι περιμένουν;
(Ε.Μ.Π., Αθήνα)

Κολόμβε, γαμώ την περιέργειά σου.
(Decadence, Αθήνα)

Φονιάδες των Ψαριών, Πελεκάνοι.
(οδός Γερουλάνου, Αργυρούπολη)

Η μαμά μου λέει ότι αν δεν έχω πέσει στο κρεβάτι μέχρι τις δέκα και μισή, θα πρέπει να γυρίσω σπίτι.
(Ποτοπωλείον, Αθήνα)

Μόνο τα καλά κορίτσια κρατάνε ημερολόγιο. Τα κακά δεν έχουν χρόνο.
(Dark Sun, Αθήνα)

Δεν υπάρχουν παθητικοί καπνιστές, μόνο αντιπαθητικοί αντικαπνιστές.
(T.E.I., Αθήνας)

Το Lifestyle είναι μαγικό, από μηδενικό σε κάνει νούμερο.
(Γκάζι, Αθήνα)

Θεσσαλονίκη, η μόνη πόλη που γράφεται με δύο Σίγμα και προφέρεται με δύο Λάμδα.
(Μύλος, Θεσσαλονίκη)

Διατηρείτε την Αθήνα καθαρή. Πετάτε τα σκουπίδια σας στον Πειραιά.
(Μεταξουργείο, Αθήνα)

Συμμετέχω, Συμμετέχεις, Συμμετέχει, Συμμετέχουμε, Συμμετέχετε, Αποφασίζουν.
(οδός Σινώπης, Αθήνα)

Τα γκαζάκια δεν είναι μόνο για καφέδες.
(οδός Παπαδιαμαντοπούλου, Αθήνα)

Έγχρωμη TV, Ασπρόμαυρη Ζωή.
(οδός Στουρνάρη, Αθήνα)

Μην τα περιμένετε όλα από την Αστυνομία. Χτυπηθείτε μόνοι σας.
(Παπασωτηρίου, οδός Στουρνάρη, Αθήνα)

Η Βία δεν είναι Λύση, η Λία όμως είναι Βίσση.
(Μύθος, Ρέθυμνο)

ή με την Αριστερά ή με την Κανέλλη
και τα δυό δε γίνεται
(Καλλιδρομίου, Εξάρχεια)

Happy New Fear!
(Ερμού & Ι. Δραγούμη, Θεσσαλονίκη)

"O Έλβις ζει, και μην κάνεις τη χαζή"
(κάπου στην Κυψέλη)

ΜΙΛΑΝ - ΚΟΥΝΤΕΡΑ 4-0
(Σε πίνακα ανακοινώσεων, στάσης του τραμ (επί της Ποσειδώνος, στο Ελληνικό)

ΣΚΑΤΑ ΣΤΑ PET SHOP
ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΑ ΑΙΧΜΑΛΩΤΑ ΖΩΑ

ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΑ ΨΑΡΙΑ ΤΟΥ!

Life style σε χάπια έχετε;
Οδός Μητροπόλεως (Αριστοτέλους)

Το κόκκινο σχόλιο αποτελεί εικαστική παρέμβαση όχι στον τοίχο αλλά στη φωτό...










από το Πες το με σπρέυ της Κατερίνας Χριστοδούλου... μπορείτε να το βρείτε ολόκληρο εδώ, στο scribd.com


"ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΜΙΣΘΟΣ & ΜΟΝΙΜΗ ΘΗΤΕΙΑ, ΤΟ ΒΟΛΕΜΑ ΚΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΓΙΝΑΝΕ ΑΞΙΑ"






Σε μηχάνημα ακύρωσης εισιτηρίου σε αστικό λεωφορείο...